براساس داده های هواشناسی کاهش میزان بارندگی در 5 سال اخیر در اغلب استان های کشور مشاهده شده و این را باید در کنار برداشت های بی رویه از سفره های زیرزمینی دید. وضعیت برخی استان های کشور نسبت به دیگر استان ها وخیم تر گزارش می شود. کرمان، اصفهان، فارس، خراسان و اغلب استان های جنوب و شرق کشور به طرز نگران کننده ای در بحرانی ترین شرایط خود قرار دارند.
درست است که 92 درصد مصرف آب کشور در بخش کشاورزی، 2 درصد مصارف صنعتی و 6 درصد مصارف خانگی است، اما نبود روش های درست مصرف در بخش خانگی بر حجم نگرانی ها می افزاید. اما در مجموع باید کشاورزی را اصلی ترین بخش حجم بالای مصرف آب در کشور دانست. براساس داده های آکواستات فائو، ایران بالاترین درصد مصرف آب در بخش کشاورزی را در کل جهان در اختیار دارد. پس از ایران با 92 درصد، کشورهای پرآبی همچون هند و تایلند با 90 درصد قرار دارند. این در حالی است که این رقم در کشورهای توسعه یافته چیزی در حدود 30 درصد است.
اصلی ترین پیامد آشکار کم آبی در بخش کشاورزی خود را نشان می دهد. به گفته مدیر عامل آب منطقه ای مازندران فصل زراعی شالیکاری مازندران 2 میلیارد و 700 میلیون متر مکعب آب نیاز دارد که به خاطر کاهش نزولات جوی 600 میلیون متر مکعب کسری آب نسبت به سال گذشته وجود دارد.
محمد ابراهیم یخکشی در این زمینه به جوان گفت: امسال در ذخیره آب سدهای مازندران 114میلیون متر مکعب، ذخیره آب زیر زمینی 50 میلیون و آب رودخانه ها 35 درصد کاهش داریم که این درصد کاهش چالشی جدی را متوجه کشت برنج خواهد کرد.
وی با اشاره به کاهش چشمگیر آب سدهای مازندران در سال جاری افزود: امسال سد شهید رجائی 60 درصد کمتر از فروردین ماه سال گذشته آب دارد. این سد که 162 میلیون متر مکعب ظرفیت ذخیره سازی دارد، هم اکنون تنها حدود 55 میلیون متر مکعب آن آبگیری شده که از این میزان تنها 33 میلیون متر مکعب قابل برداشت است و بقیه برای پایداری سد قابل برداشت نیست. از این رو تدابیر مختلفی برای مدیریت منابع آب با همکاری دستگاه های ذیربط اتخاذ شد که از آن جمله می توان به نوبت بندی، رهاسازی آب سد آیت الله صالحی سوادکوه، کشت زودهنگام، لایروبی نهرها و طرح نکاشت اشاره کرد.
تأمین آب برنج 97 در هاله ای از ابهام
اصلی ترین محصول استراتژیک کشور در بخش غذایی برنج است که مازندران اصلی ترین تولید کننده آن محسوب می شود. اما در سال 97 بحران کم آبی به طور جدی گریبان این محصول را گرفت. هشداری که چند سال دائماً از تریبون ها مختلف منتشر می شد بالاخره به حد نهایی رسید و به واقعیت پیوست. اوایل فروردین ماه سال جاری رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران به مالکان 3 هزار هکتار از زمین های شالیزاری شهرستان میاندرود در بخش انتهایی شبکه آبیاری سد شهید رجائی هشدار داد که زمین هایشان را زیر کشت برنج نبرند. هشداری که برای بخش اعظمی از کشاورزان مازندران به عنوان یک دغدغه جدی مطرح شده و بخش زیادی از آنان نگران آب مصرفی کشاورزی هستند.
از همین رو بود که نمایندگان استان مازندران در مجلس شورای اسلامی وارد عمل شده و تنش آبی به عنوان دستورکار اولین جلسه مجمع نمایندگان مازندران در بهارستان در سال 97 تعیین شد. نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی در این باره به جوان گفت: جلسات متعددی با وزرای جهادکشاورزی، نیرو و صنعت انجام دادیم که در نهایت هریک از وزرای عضو کارگروه سازگاری با کمبود آب دستورات مقتضی برای حمایت از برنج کاران به معاونین خود صادر کردند. «حسین نیاز آذری» با اشاره به اینکه اقتصاد استان مازندران آب پایه است و تولید برنج در اقتصاد و اشتغال مردم استان مازندران نقش اساسی دارد به وزرای دولت خاطر نشان کرد: اگر کشاورزی درمازندران لطمه ببیند سایر بخش های اقتصادی و اجتماعی استان آسیب می‌بیند.
مشکل اشتغال و تأمین مواد غذایی
روستاییان جویبار در نگرانی شدید کاهش آب سد شهید رجایی به سر می برند، بحران کم آبی در 57 روستای شهرستان قائم شهر به طور جدی مشاهده شده، سطح 90 چشمه گلناب‌دره سوادکوه به ۴۰ درصد رسیده و نتایج بررسی دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای مازندران نشان می دهد در مناطق شرق استان به خاطر اضافه برداشت از چاههای مجاز و حفر چاههای غیر مجاز، سطح آب سفره های زیززمینی بشدت افت کرده و سبب پیشروی جبهه آب شور به طرف جبهه آب شیرین شده است. این تصویر نگران کننده تنها بخشی از قاب تهدیدآمیز مازندران است. با توجه به اینکه حدود 30 درصد اشتغال و 50 درصد اشتغال روستایی از آن بخش کشاورزی است، مشکل کم آبی به طرز جدی بر اشتغال کشور به ویژه در استان های شمالی تأثیر گذاشته و می تواند به یک بحران تبدیل شود.
یک کارشناس جامعه شناسی شهری معتقد است: اگر امروز نگاهی موشکافانه به برخی شهرهای مازندران شود، نشانه هایی از این مهاجرت از استان های خشک و بد آب و هوا در حال شکل گیری است. برای مثال برج هایی که در شهر بابلسر به صورت بی ضابطه و قارچ مانند روزی پس از روز دیگر سر بر می آورند، پذیرای بسیاری از خانواده ها از استان هایی همچون خراسان، خوزستان، تهران، البرز و دیگر استان ها هستند. امروز در این شهرها جمعیت بسیار زیادی از دیگر استان ها به خرید ملک مشغول اند و خود را ساکن مازندران می دانند. این غیر از آن بخش بسیار مهمی از جمعیت مهاجر از اقشار بالای جامعه است که در مناطق غیر شهری همچون روستاها و مناطق خوش آب و هوای استان به ساخت ویلا مشغول هستند.
دکتر «محمد رضا سلیمانی» افزود: مهاجرت در مقصد سونامی های بزرگی همچون مشکل تأمین شغل، تأمین مواد غذایی و آب، کمبود زمین و دیگر مسائل عدیده را ایجاد خواهد کرد. همین حالا نیز مهاجرت گسترده پایتخت نشینان به مناطق غرب مازندران قیمت زمین را در این مناطق به طرز شگفت آوری افزایش داده و مشاغل سنتی مردم منطقه را تهدید می کند. پدیده مهاجرت ایرانیان به استان هایی همچون مازندران بر حجم نگران کننده تمرکز در این مناطق به طرز وحشتناکی می افزاید.
شهرهای مازندران با مشکلات عدیده تمرکزگرایی در نقاط شهری، ترافیک و اشتغال شهری مواجه هستند. در اغلب شهرهای گردشگر پذیر مازندران وقتی ایام تعطیلات آغاز می شود، مشکلاتی همچون کمبود برق و آب شرب ایجاد شده و مناطق شهری در ساعت هایی از روز با قطعی آب و برق مواجه هستند. مشکلات عدیده دیگر همچون تأمین شغل، ناهمگونی فرهنگی میان مهاجران و بومیان منطقه و مشکلات اجتماعی همچون حاشیه نشینی، کودکان کار و آسیب های اجتماعی عدیده همچون فقر، تکدی گری، طلاق و اعتیاد به طرز فاجعه باری رشد خواهد کرد.
